Online-Bibliothek

(8)[151] ¹⁷²

Es fraget sich auch / ob die Hexen können allerhand Gewitter / als nemlich schön und lieblich Wetter / Wind und Regen / Kälte und Hitze / Blitz und Donner / Eiß und Schnee / Reiff / Hagel und Schlossen machen? Von dieser Frage können gelesen werden; Martin. in de Mag. Act. §. 24. 25. ex Bodin. l. 2. Dæm. c. 8. l. 2. Teat. Nat. de ventis ex Olao. l. 3.[151] c. 16. de Lappis & Finnonibus. Anton. Prætorius im Bericht von Zauberey p.m. 50. 51. Item 47. etc.

Sonderlich aber kan davon angehöret werden Ludovicus VVillichius;¹⁷³ Auff die Frage: Ob die Hexen können Donner / Biltz / Reiff / Hagel etc. machen / und die Früchte beschädigen? Da wird von etlichen also geantwortet / daß keinerley Vngewitter mit Zauberey könne gemacht werden. Dieweil aber der Teuffel auß langer Erfahrung an dē Eygenschafftē der Elementen merckē kan / wenn ein Vngewitter kommen werde / so gibt er / (sagen sie) den Zauberinnen in ihren Sinn / daß sie Kräuter und sonst Materien in einen Hauffen sieden / und wenn darnach ein Vngewitter komt / so meynen alsdenn die Zauberinnen / es sey von ihnen gemacht. Diese Meynung weiß ich nicht zuverwerffen / denn daß es unterweilen also geschehe / halte ich für gewiß. Aber dagegen / glaube ich auch / daß unterweilen durch Zauberey (wenn es Gott verhänget) warhafftige Wetter gemacht; welche mich zu solchem Wahn treiben / seynd diese. Erstlich ist gewiß / daß Gott dem Teuffel / über etlicher Menschen Leben / Gewalt giebet / wie vorhin offt gehöret. Nun ist Wetter machen und Frucht verderbenein geringer Schade / denn einem Menschen das Leben nehmen / derohalben so GOtt dem Teuffel das Grösser verhänget / ist zuvermuhten / daß er ihm auch das Geringere zulasse.[152]

Zum andern nennet Paulus den Teuffel einen Fürsten / der in der Lufft regieret. Eph. 2. Nun heist Regieren / Macht haben und etwas vermögen. So nun der Teuffel keinen Donner / Blitz / Regen / Winde und andere Vngewitter machen kan / so wolte ich gerne hören / was er denn für ein Regiment in der Lufft habe.

Zum dritten bezeuget die Schrifft klar im Buch Hiob / daß durch Verhängniß Gottes / und Wirckung des Teuffels / das Feur vom Himmel sey gefallen / und habe Schaffe und Hirten verbrennet / und sey ein grosser Wind und Vngewitter über der Wüsten herkommen / und habe auff die vier Ecken des Hauses gestossen / daß das Hauß auff die Kinder sey gefallen. etc. Hiob. Cap. 1.

Zum vierdten / ist Wettermachen dem Teuffel kein wunderlich und übernatürlich / sondern vielmehr ein müglich und leicht Werck / denn alles was die Natur vermag / kan er / so ihn Gott verhenget / zuwege bringen. Derohalben wenn die Hexe ihre Ceremonien / mit dem vierköpffigen Scepter und Hämmerlein brauchet / und stellet zu ein Wetter zu machen / so kan der Teuffel wol irgend ein Gewölck an den Ort treiben da die Hexe hinbegehret. Oder so es helle ist und nirgend kein Gewölck vorhanden / kan er wol einen Wind erregen / und auß den Mitternächtigen Landen / oder auß sonst nahenden Orten / da allezeit Eiß und Schnee[153] ist Kisselen und Schlossen an den Ort bringen / welchen die Hexe bestimt hat. Mit Schnee Reiff / Regen und dergleichen Veränderung der Lufft / kan er auch sich der natürlichen Mittel gebrauchen und mehr zuwege bringen / denn die Menschen wähnen: Etliche werffen für / die Wetter gehen über die Vnschuldigen so wol / als über die Schuldigen / und darumb lasse GOTT den Hexen nicht so viel zu. Darauf antworte ich: Man lieset an vielen Orten in der Schrifft / daß Vnschuldige mit den Schuldigen sind gestrafft worden / und Kraut mit Köhlen gehen müssen / welches denn fürnemlich geschicht / wenn etwan eine Missethat der Obrigkeit von einer gantzen Gemeine bewilliget und angenommen wird. Gen. 34. 2. Reg. 24. Darumb achte ich wol / wenn GOTT solches dem Teuffel verhänget / daß es nicht vergeblich geschehe / er weiß vielleicht Vrsach. Vnd wiewol offtmals die Obrigkeit weiß / daß Hexen / Wahrsager und solch Vngezieffer unter ihrem Gebiethe seyn / wissens auch andere / und geschicht doch kein Einsehen nach dem Gebotte Gottes / so glaub ich auch / daß auß dem gerechten Gericht Gottes / ümb solches Greuls willen / eine gantze Stadt oder Dorff bißweilen heimgesucht werde. Es lehren auch etliche Philosophi zuvoran die Stoici, »daß mit Zauberey kein Wetter oder Vngewitter könne gemacht oder vertrieben werden. Aber dieselben sehen allein[154] auff die Wirckung der Mittel / so dazu gebraucht werden. Daß aber diß durch den Teuffel und Verhängniß GOttes geschehen müsse / da wissen sie nichts von. Denn was derselbigen Meynung hievon sey / ist gnugsam auß Seneca zuvernehmen /welcher also saget: lib. 4. naturalium: Rudis adhuc antiquitas credebat & attrahi imbres cantibus & repelli, quorum nihil posse fieri, tàm palàm est, ut rei causa nullius Philosophi schola intranda sit.

Bißhieher auß dem VVillichio, darauß wir erlernen und erkennen müssen / daß es dem Teuffel so unmüglich nicht sey / allerhand Gewitter hervorzubringen / so fern es Gott zulässet. Vnd warum solte es dem bösen Geiste unmüglich seyn / vermag doch wol ein Mensch aus natürlichen Vrsachen unterschiedliche meteora, zu præsentiren, wie solches ins Werck gesetzet hat der weitberühmte Kircherus: dessen seine Wörter ich dem begierigen Leser ad verbum excerpiret habe: doch habe ich sie Lateinisch gelassen / wie er sie geschrieben. Weil solches Werck einem Gelehrten vielmehr theils zur Verwunderung / theils zur imitirung wird dienlich seyn / als einem gemeinen ungelehrten Manne.

[155] KIRCHERVS IN VOLVMINE DE Magnete l. 3. Mundi sive Catenæ Magn. part. 2. p.m. 433. etc. cap. 3. Μετεωρο μαχνλισμὸς s. de Magnetismo Elementorum in productione Meteororum.

Si illa quæ in præcedentibus de mirabili rerum sublunarium œconomia, & magnetismo, & quomodo is per mutuam actionem, & passionem 4. elementorum perficiatur, probè perpenderis, atque intellexeris; fieri certè nequit, quin pluviarum, ventorū tonitruum, fulgurum, fulminum, aliarum que meteorologicarum impressionum causas quoq; perfectè noris. Vnde hoc loco lectori curioso rem omninò gratam, & desideratam me præstiturum existimavi, si quod proprium Magneticæ artist est, quæcunque natura hoc magnetismo Elementari in sublimibus producit rara & mira, ego arte magnetico-meteorologica, naturæ vestigiis insistens, variis experimentis, variaque applicatione, qui produci possint, ostenderem; sed sine mora rem ipsam aggrediamur.¹⁷⁴

Pluviarum productio naturalis.

Qua ratione pluviæ producantur, nos satis superque docet ars distillatoria. Vbi enim alembico inclusæ materiæ rorulentus vapor, frigidam pilei vitrei concavi superficiem tetigerit, non illicò in aquā convertitur; sed igne[156] urgente, & aqua evaporante, alembici corpus repletur ac successivè magis magisq; repletur, atque ita ex vapore coacto & constipato, aqua clicitur.¹⁷⁵ Sol igitur maris & fluviorum aquas, terras, & humida omnia calefaciens, attrahensque, ea in roscidum aërem primò convertit, mox magis attenuatum in aërem, quem ampliorem quærentem locum, super aërem impellit, & hic alterum, ut usque ad frigidam aëris regionem repellatur, pars enim propè terram crassior est, quæ à terrarum colluvie educitur; sed quæ sursum defertur, tenuior est, & ubi frigidam regionem accesserit, ab illius intenso frigore congelatur, & tunc desinit esse levis, & in nubem formatur, mox evadit rorulenta, & tandem plus æquo à superveniente frigore constipato convertitur in aquam, & confestim defluit, ad proprium ingenium, & indolem radiens, guttatimque in terram descendens, origini suæ postliminio restituitur. Non igitur, ut Aristoteles vult, vapor frigidam regionem simul ac contingit, illicò in aquam convertitur, sed requiritur præterea constipatio, & coagmentatio vaporis, quo facto primum vaporis in in aquam fit conversio. Sole itaque igne illo cœlesti vapores magnetica quadam vi, elementis propria, attrahente, & elemento aquæ veluti jus suū in vapores elatos prætendếte, atque innatæ sibi magnetica vi gravitatis,[157] præsertim frigoris ope, deorsum trahente, causatur pluvia.

Experimentum I.

Pluvia artificialis.

Ad pluviam artificialem exhibendam primò fiat ex laminis ferreis tholus sive hemisphęriū duplicatum, ferreis filis crassioribus, si machina parva; si major fuerit, fortioribus ferramētis veluti columnis innitēs. Hoc peracto, fiat ex ære vas cū colo oblōgo, quod humore ad medietatē ferè implebis, tholo vero duplicato nives, seu contusas glacies unà cū nitro seu vitriolô permixtas inseres; habebisq; instrumētū præparatū. Tempore igitur, quo amicis experimentū pluviæ demōstrare desideres, supposito supra ignem vase, rarefiet aqua; quæ mox rarefacta, per colli orificium, cum impetu in vapores abiens, in cavitatem hemisphærici tecti sese recipiet: verùm vapor hic ex frigore à latente glacie, vel nive causato compactus, condensatusq; paulatim in aquam resolutus guttatim omniū astantiū admiratione, descēdet. Hoc autē instrumentū ad naturæ exēplar factū ita probo. Quoniam n. tholus nive repletus aerē inclusū sibi simile reddit, videlicet frigidissimū; refert hujusmodi aer mediam regionē aeris frigidissim ?, vas verò aqua repletū inferiorē aeris regionē reflexis solis radiis æstuantem; aqua igitur in vase, æstu in vaporem abiens, ascendet usq; ad regionē aeris frigidi.[158] Ergo vapor condensatus ibi non secus ac vapores à Sole attracti ad mediam regionem aeris, & in aquam resolutus, tandem guttatim decidet, pluviamque exhibebit.¹⁷⁶ Quod si quispiam in ampliori loco hanc eandem pluviam exhibere voluerit, is tectum fabricæ nivibus repleat, in pavimento verò vos aliud ferventibus plenum cineribus, aut silices grandiores prius candefactos collocet. Hujusmodi igitur si aquam frigidam affuderis, major pars aquæ illicò in vaporem assurgens, superius fabricæ tabulatum petet; cujus aerem cum ex nive inibi reposita frigidissimum reperiat, totus ille vapor condensatus, atque in aquam resolutus, per guttas in pavimentum descendens, fragore, frigore, aliisque affectionibus pluviæ propriis, imbrem perfecte referet. Quæ quidem fabrica, si soli exponatur ca ratione, ut oculus tuus solem inter, & roscidum vaporem jam frigida regione in guttas resolutum constituatur, & ea Iridem quoque tibi perfectam repræsentabit. Quod si sanguineam pluviam desideras, humorem vasis minio, aut cinnabri dilues, & aqua hac arte præparata in vaporem rubeum ascendet, quæ deinde condensatione frigoris in guttas resoluta sanguinis instat non sine intuentium admiratione descendet.¹⁷⁷ Atq; ex hoc experimento facilè causa sanguineæ pluviæ, quam sæpe contigisse authores notant, aqua videlicet terræ rubræ mixta, in vapores attenuata, resolutaque, innotescit.

[159] Consectarium. I.

Ex hoc experimēto patet, qua ratione nives, atque grandines produci possint. Si enim tholo folles apponas, quorum flatus per meandros tholi glacie, aut nivibus repletos procedat, causabitur hujusmodi flatus in cavitate tholi aërem adeò frigidum, ut omnia statim in glaciem convertat. Vapor igitur in cavitatem tholi ascendens, & ad resolutionem jam dispositus, à flatu hoc gelidissimo pervasus, atque in nives conversus, qui sub atra forma prius ascenderat, jam albicantibus floccis omnia contegens descendet.¹⁷⁸ Quod si vaporis in guttas facta fuerit resolutio, flatusq; follium per nivosa loca fuerit vehementior; guttæ in orbiculos glaciales statim congelabuntur; unde vapor, qui aeris ascendendo naturam assumpserat, hac metamorphosi in grandinem mutatus, terreno veluti quodam vestimento indutus non sine intuentium admiratione, & fragore grandinoso revertetur. Dixi, si flatus follium fuerit vehementior; quia ad grandinis procreationem requiritur maxima vis frigoris, unde in hoc negotio folles duplicandi forent.

Consectarium II.

Patet ex hoc experimento causa nivium in locis borealibus, aut altissimis montibus: sicut agitata enim aqua aëre intercurrente; spumescit, sic agitato ventis aëre jamjam[160] roscido, & in nubes coalito, spumas concipit, quæ inhorrescente frigoris rigore in nivem concrescit, unde sicut hyberno tempore spirante Borea nubes deductæ ac jactatæ; quæ crebris humoribus madescunt, ex agitatione illa spumescunt, sic sævientibus frigoribus superato, debellatoq; calore, qui in aere cócludebatur, in nivem condensantur.¹⁷⁹ Cur verò rarò hyeme, æstate sæpissimè grando sæviat hæc est ratio quod grandinis materia præter quàm quod gelidissimum ventum pervadentem se requirat, ipsa ex aere, vel aqua tenui & tepente sit, cujusmodi vapor ille noster tepore atq; tenuitate sua refert: experientia enim docemur, aquam calidam gelido cœlo exposiram, frigida facilius congelascere: accedit quòd aqua prius calefacta, rigente cœlo in solidiorem, durabilioremque glaciem concrescat, quàm frigida.¹⁸⁰ Confirmat dicta experimentum satis vulgare, quo vinum; & quemvis liquorem potabilem summa æstate in glaciem penitus convertunt, addunt nivibus salnitrum, vel vitriolum, aut Sal commune, & hisce phialam vino repletam cooperiunt, & exiguo tempore congelascit; est enim nix media regio, salnitrum admodum ventosum, & frigidum seu Sal commune frigidum cum calido Auster, & Septentrio.¹⁸¹ Patet igitur, grandines non ex aere solum, sed ex calore, &[161] frigore esse compositos, & plerumque æstate tantum generari, non item hyeme.

Experimentum 2.

Ope magnetisini Elementaris, ventorum naturalis, & artificialis productio.

Ventus hac ratione producitur.¹⁸² Sol terram circumiens radiisque suis eam verberans, calorem ingentem ex reflexione gignit, unde is aerem calefaciendo extenuat; Sic in vastum se locum explicans, superna petit, in omnem partem longè lateque diffusus, sicq; ingenti auctus mole, necsui amplius capax, proximum sibi aerem facessit disploditque; hic violenter displosus cum altero sibi vicino colluctatur; hic victus comprimitur, ceditq; locū proximum victor occupat, ubi facilior exitus invitat, & non impeditus crassiore vapore, se recipiendo, quà data porta ruit. Coarctario autem rarefacti aeris, & compressio ita contingit: postquam Sol attenuatam, & in vapores conversam aquam sustulit in altum, ad medium usque aerem; cum ipsi vapores nonnihil addensati, frigore deorsum ruunt, instar crassioris nebulæ, donec contingant acrem infimum calore perfusum undique. Hic aer calidus, iterum resolvit, attenuat que vapores, à quibus ipse vicissim pressus atq; agitatus, ventorum causam subministrat. Haud aliter calidus crassusque aer superficiem terræ proximè circumstans, ac irruentibus densis,[162] frigidisque nebulis & ipse crassescit, mox aliò delatus extēditur iterum, fitq; subtilior, unde vento adaugetur materia, & quaqua iversū expanditur: sæpeetiā nubes adversis quasi frōtibus occurrūt: Namq; frigidus densusque aer sursum pellit calidiorē, usq; ad loca mediæ regionis frigidæ, ubi is densatus à vicinarū nubium frigore, denuo petit loca inferiora, iterūq calore horū resolutus attenuatur, & à globi terrestris facie avolat. Hac ratione veniunt, abeuntq; & variè vagantur venti, ventilantes tellurem, & frigefacientes inferiorem hanc mundi coloniam, aliosque innumeros usus conferentes ex sapientissimo & optimo Dei consilio. Ventus autem artificialis iisdem principus insistēdo maximè opera Aeoliarum pilarum perficitur.¹⁸³

Ita autem fiunt. Pila conficitur ex ære aut cupro, aliove metallo forti, quod ignis[163] violentiam sustinere possit; habeat pila hæc collum vel curvum, vel rectum, perinde est, aut etiam capitis humani figuram, ut hic repræsentatum vides, quod in acutissimum foramen terminetur.¹⁸⁴

Hisce ita confectis, aquam hac arte impones: pilas fervefactas conjicies in aquam frigidam & aer rarefactus intus, in minorem locum redactus, cum aliud corpus non habeat, quod in locum desertum substituere possit: aquam per foramen minimū veluti suctu quodam ad se attrahit, pilaq; hac ratione liquore repletur, quamvis etiam trochleola vas Aeolium, ad id replendum aqua, aperiri & claudi possit. Impletis ita aliquousque aqua pilis, eas supra carbones, aut ignem collocabis; & ubi aer vapidus inclusus rarefieri ceperit, ingenti strepitu, & fragore per angustias collilelapsus in flatus abibit; tan tū enim ventū suppeditant, ut adveru vertendū is sufficiat. Ego plurimas quoq; machinas[164] hujus ope circumago. Chymico verò negotio, aut fabri hoc instrumentum, præsertim in carbonibus sufflandis, egregium omnino & penè necessarium usum habet.¹⁸⁵ Multa alia, ope harum pilarum perfici possunt, ut animalium quorumvis voces, tonitrua, fluxus maris, motiones in visæ: verùm quia ea in alium locum reservavi, brevitatis causa, hic libens prætereo, præsertim cum Ingeniosus lector se ipso infinita alia ex hoc unico experimento elicere possit.

[165] Alius modus artificialiter excitādi ventos fit cōpressione aeris, hac qua sequitur ratione. Sit aqua viva loco A.

Hanc fluere permittes in canalem A B, quem ita construes. Fiar ex 4. asseribus longis quotlibet pedum, canalis[166] (nota tamen quod quantò canalis fuerit longior, tantò ventus futurus sit vehementior) figura piramidali, ut monstrat figura A B C, inferius habeat vas, sive receptaculum E D cui inseritur, habebisq; instrumentum præparatū.¹⁸⁶ Si itag; ventos vehemētes excitare velis, aquā A in canalem A D. influere permittes; quæ vehementi impetu in receptaculū E D. præcipitata, aerē in vase E D violentia summa per os V canalis V X. protrudet: cū n. aqua E præcipitata, magnā secū aeris portionē devehat, atq; aqua ipsa ex vehemēti commotione, illisioneq; attrita diminutaq; in aerē mutetur; nunqu in receptaculo D E deerit aeris ingens agitatio & consequēter flatus perpetui per V eruptio. Vidi ego in multis locis Malleatores, Vulcaniis in officinis, ad ferrum in virgas diducendum, & ignes perpetuo sufflandos, loco folliú hujusmodi canaliū artificiosa constructione uti. Est autem ventus hujusmodi adeò vehemēs, ut nihil fere orificio apponi possit, quod nō veluti sagitta quædā per aerē in longū spaciū sola flatus vehemētia cōjiciatur.¹⁸⁷ Qui proinde hanc rationem bene perceperit, nullo negotio, Angelorū figuras ex levi materia effictas, uti & volucres, globos in aliqua vitrea sphæra vento pervia, aliaq; corpora ad nature exemplar in medio aeris suspendere poterit; nullo alio, nisi sola aeris commoti vehementia fulcita.¹⁸⁸ Qua ratione quoq; hydraulica, θάυματα, hac arte exhiberi possint,[167] paulò ante proposita figura satis ostendit; in qua nota, aperto epistomio T. aviculum cantare; aperto epistomio P. organum resonare; aperto denique epistomio V. ignem potenter sufflari, sed hæc obiter tantum indicasse sufficiat.

Consectarium I.

Atque ex hisce patet, cur ventus Borealis frigidus & siccus sit? cur è contra Auster calidus humidus? cur aliqui noxii, nonnulli salubres, quidam fœcundi alii steriles? quia videlicet ventus dispositionem medii, per quod transit, assumit: quod si frigidum sit, ventos frigidos, si calidum; calidos; humidos, si humidum; si per vapores aut exhalationes venenosas, flatus noxios & interimentes, uti è contra per salutares terræ exhalationes, salutiferos quoque flatus causabitur, quæ omnia Aeolium nostrum organum docet: si enim per canalem nive repletum ventus transierit, frigidissimam auram & glacialem producet, si per eundem canalem candentibus coopertum carbonibus, ardentem & æstuantem auram, si denique per canalem materiis odoratis, aliisque salutiferis ut cinnamomo, chariophyllisque repletum spiraverit, fragrantissimam auram causabitur; & sic de cæteris idem judicium sit.¹⁸⁹

[168] Consectarium II.

HINC quoque patet, cum austri hyeme, & autumno spirent, non ita septentrio? cur Auster noctu, Boreas die vehementissimus sit? cur Aquilo propinquis in locis nebulosus remotis serenus, & contra Auster? cur Favonius horis pomeridianis, non matutinis spiret? cur item in regionibus maritimis, diurno tempore è mari, nocturno verò è terra spiret ventus?¹⁹⁰ Cur in Oceano Indiæ orientalis, ordinariè regant orientales & occidentales venti, cur item ex certis montium cavernis ingens continuò ventus proflet? Memini in Liparis, seu Vulcaniis Insulis in rupe quadam foramen mihi ostensum esse, è quo ventus continuus ita frigidus erumpit, ut aqua ibidem exposita brevi tempore in glaciem congelascat. Similia foramina sunt Soteræ in Sicilia in ipsis ædibus. Quorum omnium effectuum causas è natura petitas, operæ precium foret exponere, nisi scirem eum, qui hactenus proposita probè noverit, quive motum solis in Zodiaco, & quotidiè ex ortu in occasum (quem ignis æolio nostro instrumento, quod terram & aquam refert, proportionali intensione caloris applicatus mentitur) probè conceperit, sine omni molestia suo marte, ad perfectam eorundem cognitionem perventurum. Nunc igitur à ventis ad tonitrua, & fulmina.

[169] Experimentum 3.

Ex magnetismo Elementorum, fulgurum & tonitruorum, aliorumq; Meteorum ignitorum naturalis & artificialis productio.

CUM fulgura & tonitrua ex aere siccissimo, luxta ac validissimo originē nāciscātur, ita ea naturaliter producūtur. Aqua virtute radiorū solariū rarefacta facescit in naturā aeris & in sublime acta procul à terre globo cōdēsatur, crōcrescitq; frigore, & in angustū coacta indolē pristinā resumit; dum porro specie nebulæ deorsū properat, dispellitur ab aere frigido versus aerem calidum, siccum, subtilēque, qui ocyus pervadens crassam illam nubē rarefacit, atq; ad summam perducit subtilitatem, reducitq; ad naturam aeris.¹⁹¹ Itaq; dū corpus illud momēto extēditur, ut vel sexcētuplo fiat majus, postuletq; locū ampliorem cumq; ob frigidiorū crassiorūq; nubiū obstacula exitū nō inveniat, necessario ex hac cōtrariorū colluctatione horrēda quædā agitatio atq; commotio oritur, quæ exhalatio accēsa cū fragore & strepitu horrēdo erūpit, donec tādem adipiscatur spaciū quantitati suæ ęquale. Verū cū nullū penè tonitru sine corruscatione aut fulgure (quæ manifesta alicujus incensionis factæ signa sunt) eveniat, qui hujusmodi accēsio[170] fiat, jam videamus. Sol igitur indefesso cœli motu suis radiis in terram sese insinuantibus, ex fimo aquis macerato, cloacis nitrosis, pecudum stercoribus, lotioque animalium, aliisque putrescentibus materiis, ex sulphureis & bituminosis, aliiisque mineris, uti & arboris pice & resina tumentibus, pingues & ustibiles exspirationes sive exhalationes, & incendiarias elicit, quas in aerem convertit, quæque sua natura irrequietæ & sponte mobiles, impellentibus radiis solis, aere fiunt leviores & ab eo in sublime vectæ, ad frigidiorem plagam perveniunt, & cum ob pinguedinem, caliditatem tenuitatemque non facilè condensentur, ipsam pervadunt, sed frigoris circumsistentia vehemēter coarctatæ, vehementiq; nubium colluctantium allisione in maximā tenuitatem subtilitatemq; reductæ, atq; in ignem versæ, vel etiam fomitis instar ab igne vicino, à summo usq; ad imum accenduntur, & tunc cœlum coruscare videtur, & in media fulguratione à summo ad imum, quasi accensus funis videtur; etsi enim paulatim accensio fiat, tam velox tamen est, ut uno momento fieri videatur. Verùm rem aliter sese non habere, id machinis ad naturæ exemplar fabricatis ἐμπειρικῶς jam probabimus. Dupliciter igitur tonitru excitari potest, vel condensatione,[171] vel rarefactione aeris.¹⁹² Condensatione ita fit. Accipe sphæram æneam, aut etiam ferream, quam ad medietatem aqua repletam igni impones, usque dum aer intus in maximam tenuitatem reducatur, factoque minimo foramine, ut transpirare aer rarefactus non possit, expones eam cœlo gelido, & aer inclusus ambientis aeris frigore condensatus, cum aliud corpus, utpote clauso vase substituere non possit, ne aliquod in natura rerum vacuum concedatur, vas ingenti & horribili sonitu in mille partes disruptum, laboranti aëri subveniet.¹⁹³ Quod si idem vas arcte clausum igni vehementiori imposueris, ex nimia aeris conclusi rarefactione ampliorem locum petentis, vas ruptura sua ingentem fragorem instar tonitru edens, laboranti aëri locum quantitati suæ convenientem concedet. Non secus fieri judicandum est in tormentis bellicis, dum ingentia pondera exigua quantitate pulveris accensi, post corruscationem cum ingenti tonitru exploduntur. Quemadmodum igitur in fulgure & tonitruo excitando, natura requirit exhalationem nitrosis & sulphureis spiritibus turgentem: ita pyrius hic pulvis ex salnitro quoque, sulphure, & carbonibus conficitur: atque sulphuris quidem munus est accendere, nitri verò ventosi atque aerei, in ignem cum sonitu difflari.

Hoc loco omittere, non possum, quin de[172] sclopi ventosi conficiendi ratione aliqua inseseram; siquidem inventa est non ita pridem ratio ea violentia comprimendi intra canalem aeris, ut in multis majorem effectum præstet, quam vel ipsi sclopi, quos musquetas vulgò vocant; quæ res cum singularem suscitet in intuentibus admirationem, nolui ejus hoc loco constructionem præterire. Ita autem Aeolius Sclopus fit.

Fiat ex cupro, ferro, aliavè materie canalis in tres partes, seu loculamenta divisus, quorum primum A L onerando sclopo servit; alterum A C cameram, sive aeris compressi receptaculum constituit; tertium fistulam C D. ad globos, aliaque projectilia excutienda ordinatam.¹⁹⁴ Trusillum, sive ut Artistæ vocant, piulcus R L, quo aer intra cameram suam coarctatur, ita construetur; Manubrio sive ferreo stylo K L. circumdetur cilyndraceum quid, ex ferro, aut ligno, aut corio tectum, quod canali A C. ita quadret, ut ei intrusum, omnem aeris elabendi occasionem intercludat: habeat autem Trusillum L K. in fundo I. platismation, sive assarium, cujus meatus ex I. transeat in K; hoc enim facto continget, ut dum I K. in arctum canalem violenter intruditur, assarium I. claudatur; dum extrahitur verò, assarium apertum, per meatum I K aerem, ne intra spacium N I. vacuum concedatur, denuo admittat.

[173] Porrò secundum receptaculum sive camera aeris A C in fundo N aliud habeat assariū, quod ita ei adaptetur, ut dum trusillum canali suo violenter intruditur, illud aperiatur; dum extrahitur verò, arctato intus aere denuò claudatur. Iterū in camera A C. inseratur aliud assarium F O C, ea forma, quā tibi figura T S V demonstrat, inseratur autem canali A C, sive cameræ aeris, loco FOC, ea ratione, ut mox ac F. Trusillū, quod VK correspōdet, forinsecus premitur, F. assarii partē O aperiat; & viam incluso aeri per C D canalem patefaciat. Ita igitur inserendum est, ut aer inclusus, attractusq; per C D. canalem, nisi aperto assario, elabi nunquā & nullibi possit, habebisq; instrumentū preparatū, quo ita uteris. Pila plumbea immissa per canalē C D. contusa charta coarctetur quo facto piulci sive Trusilli K L opera aërē intra camerā A C. coges, ea ferè ratione, qua intra lusorias pilas aer constipari solet; quo facto, si F. trusillum forinsecus premas, ecce assarium O opertum, constipato aeri locū præbebit, qui & canali C D illapsus, pilam tanta vi expellet, quāta vix sclopus ordinarius possit.

Vide schema appositum sub sign *

Hæc dum tracto, omittere non possum, quin Lectori curioso admirandum quoddam ex auro pyrium pulverem conficiendi secretum pandam; cujus experimentum ego primò in Germania apud summum quendam artificem vidi, postea idem apud doctissimum[174] virum Petrum Castellum in inclytâ Messanensiū Academia Medicinę Professorē, amicū meū observantissimum, in libro insigni de Incēdio Vesuvii proditū cōperi.¹⁹⁵ Ita autē res sese habet. Aurum in calcem redigatur Aqua sorti, Sale armoniaco, & oleo tartari præcipitati: hæc calx quam primùm, etiam ad odorem ignis, præsertim si instrumento quodam excitetur, sponte sua in flammam, cum ingenti fragore & sonitu abit, exigua enim hujus calcis portio incensa, omnes pyrii pulveris ordinarii vires & efficacia, & sonitu longe superat, in tantum, ut auditivum organum vehementia sua obtundere videatut. Accedit quod hujusmodi pulvis à nitrato pulvere discrepet, hoc superna, illo inferna petente: si enim aureum hunc pulverem alicui laminæ impositum accenderis, alta non petet, sed lamina perforata, inferna petet. Innumera, eaque miranda de hujus pulveris viribus, effectuumque adco prodigiosorum causis hoc loco mihi dicenda forent; sed cum ca in Pyrographiam nostram, sive Geographiam subterraneam reservaverimus, hic ea tantum, ut Lectorem ad inexhaustas naturæ divitias rimandas animarem, breviter innuere volui. Hic igitur pulvis in exigua quantitate, certis quibusdam concavis locis, obturatisq; impositus, mox ad ignis odorē in flammas cū terribili sonitu ipsū cōcavi pavimētū qualicūq; ex materia fuerit, terebrādo, tria[175] refert perfectissimè; fragore & inusitato quodam murmure, tonitru, accensione fulgura & coruscationes, fulmen donique ipsum, vi quadam terebrativa inferiora petente.¹⁹⁶ Hujusmodi naturæ miracula, nisi propriis oculis meis intuitus fuissem, nunquam sane credidissem. Sed nos ad filum instituti nostri revertamur.

Coruscationes præterea ita artificialiter produces: accipe sulphur, salnitrum, Camphuram, & Naphtam; anaticè contrita misceantur, mixta, spiritu vini omnia diluantur, diluta hac arte in cucurbita simul ponantur, cui si ignem supposueris, humor vini sulphureus, nitrosis bituminosisque fætus spiritibus evaporans, se longe lateque diffundet: si itaque arrepto titione, candela, aut carbone medium hujusmodi vapidum perstrinxeris, in momento totus vapor in flammam abibit, & in loco obscuro coruscatione sua fulgur perfectè mentietur.¹⁹⁷ Quod si vapor dictus in guttas per aerem frigidum circumstantem fuerit resolutus, titio hoc medium perstringens, totumque hunc indigestum vaporem accēdens, jacula, stellas cadentes, Capreas saltantes, aliaque quam plurima non jucunda minus quam admiranda spectacula exhibebit.[176]

CAPUT IV.

De Mixtorum corporum Magnetismo; sive

De mixtis corporibus, & quomodo ea arte

Magnetico-meteorologica juxta naturæ

exemplar in sua Elementa resolvantur.

Nihil verius esse, quàm omnia in omnibus; satis superq; Magnetica hæc rerum catena demonstrat, qua omnes res ita arctè sibi invicem connectuntur, ut etiamsi contrariarum sint qualitatum, in unum tamen latente quodam rerum omnium consensu Magnetico coeant. Annō vidisti, quā mirabilis sit Elemètorū lusus? quā contraria et. se, mediante altero ambiant.¹⁹⁸ Quomodo ignis aquæ, aqua igni, terra aeri, aqua terræ cōjungātur? & quomodo mundus hac discordi rerum concordia conservetur? Quid enim est in cœlo; quod non sibi elementaris quoque regio vendicet? & quid in elementari regione, quod subterraneus mundus non contineat? natura in omnibus semper est sui similis, cujus primaria in elementis sedes est, ex quibus omnia, quæ in sensibili hoc & corporeo mundo sunt, constant; omnis actionum naturalium processus magneticis constat legibus, quibus imbuta primò elementa eas cęteris deinde mixtis communicant. Vides quomodo crassum illud aquæ corpus, à sole, igne illo cælesti, sensibiliter[177] attractum in altum, in late diffusum aerem mutetur parte in ventos abeunte, parte in pluvias ad terram irrigandam destinata, frigorisque nocturni vehementia iterum condensata, atque in rorem dissoluta? quo quidem sitiens terra inebriata, in eo quasi putrescens, liquescit. Dum porro duo hæc cōjuncta totam plantæ substantiam pervadunt, solis virtute liquidus humor ad extremitates usque plantarum attrahitur, isque cum sua natura subtilior & levior, quam terrestris portio, nutritioni destinatus sit; hinc fit, quod liquor attenuatus facessit in aerem, relicto plantis terreo nutrimento, quod ex ingenita sua potestate, & vita attractum, convertunt in substantiā sibi similem.¹⁹⁹ Atq; hinc est una alimonia omnium è terra nascentium omniumq; viventium corporum. Hæc est causa, quod omnia post putrefactionē in terram revertantur; experimēto quidē indubio, sed quod vix millesimus quisq; vel intelligit; vel rectè perpendit. Hac eadem ratione mineralia, vegetabilia, & sensitiva omnia crescunt, vivunt, & conservantur. Non alia est rerum procreandarum in hoc magno naturæ conjugio ratio: in quo ignis spōsus, sponsa aqua, terra & aer paranymphi, quibus mediantibus coëuntes, infinitam mixtorum producunt sobolem. Elementum enim quodlibet[178] in sua sphæra est, sed unum ex alio vivit, ut supra dictum est, & tamen conjuncta non conveniunt, nisi alio mediante. Sed aqua est omnium Elementorum mater; hanc incubat spiritus ignis; causante igne, aqua fit materia ventorum, vaporumq; aptorum, ut congelētur cum terra per aerē crudū, qui ab initio separatus fuit ab illo, & hoc motu perpetuo sine intermissione fit. lgnis igitur non efficitur aliter nisi motu, motus ergo elementorum causat calorem, calor movet aquā, aqua aerē omnium viventium vitam. Iterum elementum aquæ aeris flatibus agitatum, oleagineum seu bituminosū humorē producit, & sole opitulante salem. Quæ omnia luculenter demonstrat divinum illud distillandi studiū, ubi ignis agens in res humidas, & vapidas, quæ tumentis vasis alveo clauduntur, ad vasis Caput, sui vi caloris spiritus subvehit, ubi frigore concreti, densioresq; facti vasis fornices irrorant, & demum per canalem in subjectū receptaculū guttatim refluunt.²⁰⁰ At si copiosius ignē supposueris, spiritus veluti torrētis vi æstus fractus, in pinguē substantiā vertitur, id est, in oleum, & penitiores qualitates elicit. Idē etiā eveniet, si vas soli tepido, vel fervētiori, exposueris: nā & aquā, & pingue distillabit. Pari prorsus ratione ignis ille cęlestis terras, plātas, herbas calefaciens, humidos vapores, qui sunt rores plantarū, oleū, & resinas per latētes,[179] & apertos corticis poros, veluti per syphonem attrahit, purum semper ab impuro separando; purum stat & congelatur in flores, impurum abit in folia, in corticem quod grossum spissumq, est; id quod vapidum ac pingue est, attenuatum in aerem elevatur; at nocturno frigore condensatum in rorem abit, ac herbis suis restituitur, quas & antelucano madore conspergit, variarum virium pro conditione plantæ, cui insidet, particeps.²⁰¹ Pinque verò exhalans condensatum in mel, gummi, & glutinosos liquores, sudoresq; cujus modi manna est, super idoneos frondes, truncos, & saxa insidens abit.²⁰² Sic unusquisque liquor insitas suæ plantæ virtutes retinet. In hunc igitur modum res crescunt, ex aqua videlicet omnia: Nam ex illius vapore subtiliore, res subtiles & leves; ex oleo verò res graves & preciosioris substantiæ; ex sale verò res prioribus longè pulchriores. Si enim vapor ille παντόμορφος,²⁰³ prima metallorum materia (quæ quidem nihil aliud est, quàm humiditas quædam mixta aere calido, & est in forma aquæ pinguis adhærentis unicuique rei puræ, vel impuræ in uno loco abundantius, ob terræ porositatem ad magneticam virtutem exercendam, resque sibi convenientes attrahendas aptiorem) si inquam è profundissimis terræ visceribus inclusa (quibus toti terreni mundi machina veluti animatur, sublimaturque)[180] per varia terræ spiracula veluti syphones quosdam in varia loca, singulasq; rimas penetrans, diffunditur, fit, ut si dictus vapor per loca calida & pura, ubi parietibus sulphuris lentor, & pinguedo adhæret, transierit, statim ac commodando se adjungatur illi Pinguedini, quam postea secum sublimat, & tunc fit unctuositas, & relicto vaporis nomine, accipit nomen pinguedinis; quæ postea veniens sublimata ad loca alta, quæ jam vapor antecedens purgavit, ubi est terra subtilis, pura & humida, implet poros ejus, & juncta illi aurum efficitur; si verò pinguedo illa venit ad loca impura frigida, fit plumbum; si verò talis terra pura sit & mixta sulphuri, fit stannum, quo enim magis depuratus locus fuerit, eo pulchriora reddet metalla; si vero ad terram siccam & impuram, sive homogeneam telluris partem pervenerit pinguedo illa, ferum generabit.²⁰⁴ Sic vapor ille sublimatus per poros terræ secum omnem impuritatem terræ usque ad circumferentiam trahens, ab aere congelatur; quod enim aer creat purus, aer congelat crudus, quia aer in aerem habet ingressum, & se jungunt invicem, φύσις γὰρ τῆ φύσει τέρπεταβ; ita fiunt petræ, & montes saxei.²⁰⁵ Quod si vapor naturæ per se sublimatur sine accessu pinguedinis & sulphuris, & venit ad locum aquæ puræ salis; fiunt adamantes,²⁰⁶ & hoc in locis frigidissimis, ad quæ pinguedo[181] pervenire nequit, si ad locum aquæ vitrioli viridis, in saphyrū aut smaragdum congelatur, si in aquā cinnabaris subtilē, in Rubinū cōdensatur, (ubi nota omnem aquam, si sit sine spiritu, calore; si verò spiritum habeat, rigore congelari: qui illud sciverit, maximum secretorum se adeptum esse norit) Non secus, ac si in plano aliquo diversi coloris, & proprietatis res, veluti cerussam, minium, cinuabarim, æruginem, sal, vitriolum, arsenicum, & similia in circumferentiā disponas, è centro verò hujus plani liquor scaturiat, qui se per totius planæ superficiei spaciū diffūdat; certum est quorem cum cerussa album, cum minio rubrū, viridē cum ærugine, cum arsenico flavū futurum; iterum cum salis aqua æruginea mixtū, uti smaragdinū aliquid, & vitrioli sulphurati aquam cum cinnabari aliquid pyropicum producturū. Pari ratione, si liquor prædictus rebus sapore dulcibus cōjūctus fuerit, dulcia; si acribus & amaris, acria & amara; stipticum si stipticis, venenosa, si venenosis; salutifera, si salutiferis, singulis rebus humorē magnetica quadam vi ad se trahentibus, & in substantiam sibi similem transferentibus.²⁰⁷ E cujus quidem humoris, cum infinitis rebus natura differentibus, commixtione, infinitas quoque rerum species produci necesse est; quas quidē omniū vires & proprietates in simplicibus suis cognitas, qui rectè & sagaciter[182] combinare norit; ei nullum amplius abditum in natura effectum, nullam rerū sympathiam aut antipathiam, quas tantopere mirantur homines, incognitam esse posse arbitror, sed veluti naturæ quidam Archæus παντοῦργος, sagaci rerum omnium agentium cum patientibus facta applicatione, quicquid natura operatur, & ipse naturæ simia ad exemplar ejus omnia operabitur. Sed de factitiorum, gemmarumq; pretiosarum arte conficiendarum methodo, in mundo nostro subterraneo fusius, si Deo placuerit, tractabitur, quare eò Lectorem remittimus.

Consectarium.

Atque ex his dictis patet, quanta sit rerum omnium connexio, & quam admirabilis in connectendis rebus efficacia: quomodo cuncta Magneticè se trahant, & quomodo denique singula in singulis, & omnia in omnibus.²⁰⁸ Quis enim unquam crederet, aquam omnia, quæ mundus habet in se, uti Lapides, sales, aerem, terram, ignem, oleum, similiaque in se continere? quis crassū terræ corpus eadem, præter lapides, sales, aerem quoque, aquam, & ignem continere? quis præterea non in vegetabilibus tantum, sed & sensitivis unquam dicta reperiri sibi persuadere posset, nisi experientia ista jam dudum docuisset? Quicunque igitur arte hæc experiri, id est dissolutionem corporum in sua[183] elementa, aut etiam elementorum ope varias rerum mixtarum productiones cupiet, hic doctricis naturæ exemplar, ductumque, quem in præcedentibus abundè descripsimus, sequatur, corpora videlicet quælibet solvendo, id quod naturæ accessit heterogeneum separando, purgando, pura puris, cocta coctis, cruda crudis, Magnetica magneticis, id est, similibus similia, juxta irrefragabilem naturæ exigentiam Magneticè conjungendo.²⁰⁹ Sint vasa ad naturæ exemplar fabricata, ignis artificialis gradus, ignis naturalis gradibus perfectè correspondeant; quæ si omnia promptè peregeris, naturæ quoque effectum desideratum, proculdubio adipisceris. Si igitur animus sit, corpus aliquod mixtum ad summam, claritatem & splendorem deducendi, non licet id alia, quam præmonstrata ratione expedire. Terræ corpus clarificandum est per ignem, reddendum que simile ipsi aquæ, sicque fiet quasi sal, quod postmodum distillando potest clarificari, & in aquam converti, prorsus ad similitudinem aeris omni impuritate destitutam, pellucidam, & splendentem. Ita quævis corpora data in sua elementa reduces. Quæ omnia in sulphure patefiunt. Ponatur sub vase vitreo concavo vas terreum cum sulphure accenso, ita ut vas subjectum ad campanam alembici præcisè adaptetur, ne fumi egrèdientes flammam suffocent, sed liberè[184] in illam subjecti in liquorem densentur, qui in vas appositum distillent, habebisque aquam sive spiritum sulphuris, prima distillatione; secunda cum fortiori igne, oleum; in circumferentia verò vasis concavi invenies flores, sive pompholygem, terram videlicet, Oleum habebis quo omnia vel sola approximatione ad ignem, in flammam abeunt, si sulphur in pulverem tritum calce viva, & sale mercuriali mixtum per retortam distilles.²¹⁰ Innumera hoc loco aperire possem divinæ Chymiæ mxsteria, quæ in varia mea peregrinatione apud diversos didici, ac proprio experimento comprobavi; verum ne instituti nostri limites transilire videamur, ea consultò in alios tractatus reservavimus. Sufficiat interim Magneticam quandam vim in omnibus rebus latentem, quavè cuncta se mutuò appetant, qui unicus noster scopus fuit, hoc loco διδακτικῶς demonstrasse.

Unum adhuc restat explicandum, quod non parum multorum torsit igenia; estque multiplex in fossilibus figura, lapidum scilicet, & gemmarum, non tamen quævis, sed ut plurimum hexagona, pyramidalis, quadrata, uti in Amethisto, Crystallo, Adamante, Vitriolo, Alumine, Salibus, Saccaro, & similibus est. Iohannes Marcus Marci Philosophus præstantissimus, in subtili opere suo de Ideis operatricibus non inconvenienter putat, in hujusmodi[185] figuras lapides & aluminaria quævis, vi quadam magneticæ non absimili colligi; Keplerus opusculo de nive sexāgula, alia comminiscitur; De Cartes in Meteorologia sua Democritica, atomorum confluxui, omnia assignat, Ego quid sentiam, breviter aperiendum duxi.²¹¹

Dico itaque, in centro unius cujusque rei naturalis virtutem quandam latere, illi à sagaci natura eo fine insitam, ut se conservare possit, & propagare quantum ei concessum est; atque hanc virtutem radiis quibusdā in circumferentiā propagari, non quidem in omnibus semper sphæricè, sed subinde in unam partem longioribus radiis, quam in alteram agendo; ea ferè ratione, qua vis plastica in centro seminis existens, singulas corporis partes designat, non radiis circulariter diffusis sed pro membrorum remotè aut propè à centro corporis distantium formandorum conditione; & ut in vegetabilibus vis seminis existens, talem & talem in fructu tali & tali figuram format, partes trudendo nunc in sphæricam, jam in conicam, modo in tuberosam, aut lenticularem figuram; in floribusque vis seminalis in sphæricas, conicas, pentagonas, hexagonas, similesq; angulares superficies foliorum fæturam protrudit, ita & in fossilibus secundum quandam analogiam,[186] præsertim in iis Lapidibus; qui ex sale originem suam sortiūtur, uti & in Alumine, Vitriolo, Chrystallo, similibusq; vis quædā in centro naturæ residet, quæ non semper omnibus radiis æqualibus, sed aliquibus subinde lōgioribus, utpote robustioribus, reliquis proportionaliter pro virium debilitate decrescētibus, per appositionē particularū ad particulas, sibi similes particulas, easq; minimas & homogeneas attrahit. Particularum igitur similium, similibus attractarum appositione ea figura fossilis, qualem radii referunt, emerget. Si igitur vis centralis quinque principales radios emiserit, reliquis intermediis proportionaliter à latere decrescentibus, eorum vi tractiva per appositionem particularum gemma in corpus excrescet tetraedrum; si octo principalibus radiis sese exeruerit vis centralis; similium partium appositione cubicum corpus nascetur; si denique 12. principalibus radiis se diffuderit, reliquis proportionaliter decrescentibus, proveniet Prisma hexaedron, ut in crystallo apparet.²¹² Nota tamen, hujusmodi corpora figuras, ut plurimum, optimo sanè nature consilio, regulares, quales sunt trigonum, quadratum, hexagonū, sibi vendicare; siquidem hæ ex omnibus aliis figuris spacium implent. Si enim sex triangulos æquilateros, hexagonos tres, & quatuor quadratos in unum conjunxeris, nullo spacio relicto, perfecte se in uno puncto cōtingēt. [187] Trahitur igitur particula similis, & homogenea à virtute in centro latente, quæ cum per appositionem particularum juxta proportionem radiorum fiat, mirum non est, in eam figuram degenerare corpora, qualem radii virtutis effigiare solent. Operatur igitur natura in formandis rebus ea ferè ratione, qua nos ope formæ ex ligno, aut alia quapiam materia, in cucumeres, poma, pyra, aliosque fructus omnis generis figuras, ut Hominis, Equi, Capræ, etc. inducere solemus: Fructus enim parvus adhuc, formæ sive modulo ligneo inclusus, multo illo, quo pollet, incremento, ad circumferentiam paulatim deductus, cum successu temporis omnes moduli interioris vacuitates repleat, assumet ipse fructus deposita forma, eam figuram, quam forma refert, & quam incremento suo repleverat. Si igitur forma humani capitis figura fuerit, hominis faciem refert fructus, partibus aliis in genas, frontem, aliis in nasum, mentum protuberantibus; si Capræ, aut Ovis figuram forma mentiatur, fructus in Capræ, aut Ovis lineamenta, protuberabit; & sic de cæteris. Non secus fossilium, vegetabilium, animaliumque figuras naturales perfici dicimus. Sicut enim unum quodq; naturale corpus particularem vim habet, qua se conservat in suo esse; ita & eadem vi habet, ut se, crescendo, ad certam, & determinatam figuram, qua à reliquis speciebus[188] distingui possit, propaget, ne in incertū agens natura ordinis loco, quem intendit, confusionem pariat. Verùm de hisce & similibus rerum naturalium figuris, & quomodo eæ intra terram figurentur; ut & de nivibus polymorphis, de lixivii certarum plantarum, salisque vegetabilis miraculis, in Mundo nostro subterraneo fuse, DEO dante, tractabitur.

Bißhieher erstrecket sich das schöne und ergetzliche Werck des Kircheri von Wettermachung.